Breaking News

सरस्वती पूजा

Saraswati Pooja
Saraswati Pooja

प्रातः काल ही मां सरस्वती की पूजा कर लेनी चाहिए। पण्डित मुरली झा बताते हैं कि सरस्वती माता की पूजा करने वाले को सबसे पहले मां सरस्वती की प्रतिमा अथवा तस्वीर को सामने रखकर उनके सामने धूप-दीप और अगरबत्ती जलानी चाहिए।

इसके बाद पूजन आरंभ करनी चाहिए। सबसे पहले अपने आपको तथा आसन को इस मंत्र से शुद्घ करें- “ऊं अपवित्र : पवित्रोवा सर्वावस्थां गतोऽपिवा। य: स्मरेत् पुण्डरीकाक्षं स बाह्याभ्यन्तर: शुचि:॥” इन मंत्रों से अपने ऊपर तथा आसन पर 3-3 बार कुशा या पुष्पादि से छींटें लगायें फिर आचमन करें – ऊं केशवाय नम: ऊं माधवाय नम:, ऊं नारायणाय नम:, फिर हाथ धोएं, पुन: आसन शुद्धि मंत्र बोलें- ऊं पृथ्वी त्वयाधृता लोका देवि त्यवं विष्णुनाधृता। त्वं च धारयमां देवि पवित्रं कुरु चासनम्॥

शुद्धि और आचमन के बाद चंदन लगाना चाहिए। अनामिका उंगली से श्रीखंड चंदन लगाते हुए यह मंत्र बोलें ‘चन्‍दनस्‍य महत्‍पुण्‍यम् पवित्रं पापनाशनम्, आपदां हरते नित्‍यम् लक्ष्‍मी तिष्‍ठतु सर्वदा।’

बिना संकल्प के की गयी पूजा सफल नहीं होती है इसलिए संकल्प करें। हाथ में तिल, फूल, अक्षत मिठाई और फल लेकर ‘यथोपलब्धपूजनसामग्रीभिः भगवत्या: सरस्वत्या: पूजनमहं करिष्ये|’ इस मंत्र को बोलते हुए हाथ में रखी हुई सामग्री मां सरस्वती के सामने रख दें। इसके बाद गणपति जी की पूजा करें।

गणपति पूजन
हाथ में फूल लेकर गणपति का ध्यान करें। मंत्र पढ़ें- गजाननम्भूतगणादिसेवितं कपित्थ जम्बू फलचारुभक्षणम्। उमासुतं शोक विनाशकारकं नमामि विघ्नेश्वरपादपंकजम्। हाथ में अक्षत लेकर गणपति का आवाहन: करें ऊं गं गणपतये इहागच्छ इह तिष्ठ।। इतना कहकर पात्र में अक्षत छोड़ें।

अर्घा में जल लेकर बोलें- एतानि पाद्याद्याचमनीय-स्नानीयं, पुनराचमनीयम् ऊं गं गणपतये नम:। रक्त चंदन लगाएं: इदम रक्त चंदनम् लेपनम् ऊं गं गणपतये नम:, इसी प्रकार श्रीखंड चंदन बोलकर श्रीखंड चंदन लगाएं। इसके पश्चात सिन्दूर चढ़ाएं “इदं सिन्दूराभरणं लेपनम् ऊं गं गणपतये नम:। दुर्वा और विल्बपत्र भी गणेश जी को चढ़ाएं। गणेश जी को वस्त्र पहनाएं। इदं पीत वस्त्रं ऊं गं गणपतये समर्पयामि।

पूजन के बाद गणेश जी को प्रसाद अर्पित करें: इदं नानाविधि नैवेद्यानि ऊं गं गणपतये समर्पयामि:। मिष्टान अर्पित करने के लिए मंत्र: इदं शर्करा घृत युक्त नैवेद्यं ऊं गं गणपतये समर्पयामि:। प्रसाद अर्पित करने के बाद आचमन करायें। इदं आचमनयं ऊं गं गणपतये नम:। इसके बाद पान सुपारी चढ़ायें: इदं ताम्बूल पुगीफल समायुक्तं ऊं गं गणपतये समर्पयामि:। अब एक फूल लेकर गणपति पर चढ़ाएं और बोलें: एष: पुष्पान्जलि ऊं गं गणपतये नम:

इसी प्रकार से नवग्रहों की पूजा करें। गणेश के स्थान पर नवग्रह का नाम लें।

कलश पूजन
घड़े या लोटे पर मोली बांधकर कलश के ऊपर आम का पल्लव रखें। कलश के अंदर सुपारी, दूर्वा, अक्षत, मुद्रा रखें। कलश के गले में मोली लपेटें।  नारियल पर वस्त्र लपेट कर कलश पर रखें। हाथ में अक्षत और पुष्प लेकर वरूण देवता का कलश में आह्वान करें। ओ३म् त्तत्वायामि ब्रह्मणा वन्दमानस्तदाशास्ते यजमानो हविभि:। अहेडमानो वरुणेह बोध्युरुशंस मान आयु: प्रमोषी:। (अस्मिन कलशे वरुणं सांगं सपरिवारं सायुध सशक्तिकमावाहयामि, ओ३म्भूर्भुव: स्व:भो वरुण इहागच्छ इहतिष्ठ। स्थापयामि पूजयामि॥)

इसके बाद जिस प्रकार गणेश जी की पूजा की है उसी प्रकार वरूण और इन्द्र देवता की पूजा करें।

सरस्वती पूजन 
सबसे पहले माता सरस्वती का ध्यान करें
या कुन्देन्दु तुषारहार धवला या शुभ्रवस्त्रावृता।
या वीणावरदण्डमण्डितकरा या श्वेतपद्मासना ।।
या ब्रह्माच्युतशंकरप्रभृतिभिर्देवैः सदा वन्दिता।
सा मां पातु सरस्वती भगवती निःशेषजाड्यापहा ।।1।।
शुक्लां ब्रह्मविचारसारपरमांद्यां जगद्व्यापनीं ।
वीणा-पुस्तक-धारिणीमभयदां जाड्यांधकारपहाम्।।
हस्ते स्फाटिक मालिकां विदधतीं पद्मासने संस्थिताम् ।
वन्दे तां परमेश्वरीं भगवतीं बुद्धिप्रदां शारदाम्।।2।।

इसके बाद सरस्वती देवी की प्रतिष्ठा करें। हाथ में अक्षत लेकर बोलें “ॐ भूर्भुवः स्वः महासरस्वती, इहागच्छ इह तिष्ठ। इस मंत्र को बोलकर अक्षर छोड़ें। इसके बाद जल लेकर ‘एतानि पाद्याद्याचमनीय-स्नानीयं, पुनराचमनीयम्।” प्रतिष्ठा के बाद स्नान कराएं: ॐ मन्दाकिन्या समानीतैः, हेमाम्भोरुह-वासितैः स्नानं कुरुष्व देवेशि, सलिलं च सुगन्धिभिः।। ॐ श्री सरस्वतयै नमः।। इदं रक्त चंदनम् लेपनम् से रक्त चंदन लगाएं। इदं सिन्दूराभरणं से सिन्दूर लगाएं। ‘ॐ मन्दार-पारिजाताद्यैः, अनेकैः कुसुमैः शुभैः। पूजयामि शिवे, भक्तया, सरस्वतयै नमो नमः।। ॐ सरस्वतयै नमः, पुष्पाणि समर्पयामि।’इस मंत्र से पुष्प चढ़ाएं फिर माला पहनाएं। अब सरस्वती देवी को इदं पीत वस्त्र समर्पयामि कहकर पीला वस्त्र पहनाएं।

नैवैद्य अर्पण
पूजन के पश्चात देवी को “इदं नानाविधि नैवेद्यानि ऊं सरस्वतयै समर्पयामि” मंत्र से नैवैद्य अर्पित करें। मिष्टान अर्पित करने के लिए मंत्र: “इदं शर्करा घृत समायुक्तं नैवेद्यं ऊं सरस्वतयै समर्पयामि” बालें। प्रसाद अर्पित करने के बाद आचमन करायें। इदं आचमनयं ऊं सरस्वतयै नम:। इसके बाद पान सुपारी चढ़ायें: इदं ताम्बूल पुगीफल समायुक्तं ऊं सरस्वतयै समर्पयामि। अब एक फूल लेकर सरस्वती देवी पर चढ़ाएं और बोलें: एष: पुष्पान्जलि ऊं सरस्वतयै नम:। इसके बाद एक फूल लेकर उसमें चंदन और अक्षत लगाकर किताब कॉपी पर रख दें।

पूजन के पश्चात् सरस्वती माता के नाम से हवन करें। इसके लिए भूमि को स्वच्छ करके एक हवन कुण्ड बनाएं। आम की अग्नि प्रज्वलित करें। हवन में सर्वप्रथम ‘ऊं गं गणपतये नम:’ स्वाहा मंत्र से गणेश जी एवं ‘ऊं नवग्रह नमः’ स्वाहा मंत्र से नवग्रह का हवन करें, तत्पश्चात् सरस्वती माता के मंत्र ‘ॐ सरस्वतयै नमः स्वहा’ से 108 बार हवन करें। हवन का भभूत माथे पर लगाएं। श्रद्धापूर्वक प्रसाद ग्रहण करें इसके बाद सभी में वितरित करें।

[Wish4Me]To English

Praatah kaal hee maan sarasvatee kee poojaa kar lenee chaahie. Paṇaḍait muralee jhaa bataate hain ki sarasvatee maataa kee poojaa karane vaale ko sabase pahale maan sarasvatee kee pratimaa athavaa tasveer ko saamane rakhakar unake saamane dhoop-deep aur agarabattee jalaanee chaahie. Isake baad poojan aarnbh karanee chaahie. Sabase pahale apane aapako tathaa aasan ko is mntr se shudgh karen- “oon apavitr ah pavitrovaa sarvaavasthaan gato. Apivaa. Yah smaret puṇaḍaareekaakṣn s baahyaabhyantarah shuchiah॥” in mntron se apane oopar tathaa aasan par 3-3 baar kushaa yaa puṣpaadi se chheenṭen lagaayen fir aachaman karen – oon keshavaay namah oon maadhavaay namah, oon naaraayaṇaay namah, fir haath dhoen, punah aasan shuddhi mntr bolen- oon prithvee tvayaadhritaa lokaa devi tyavn viṣṇaunaadhritaa. Tvn ch dhaarayamaan devi pavitrn kuru chaasanam॥

shuddhi aur aachaman ke baad chndan lagaanaa chaahie. Anaamikaa ungalee se shreekhnḍa chndan lagaate hue yah mntr bolen ‘chan‍danas‍y mahat‍puṇa‍yam pavitrn paapanaashanam, aapadaan harate nit‍yam lakṣ‍mee tiṣ‍ṭhatu sarvadaa.’

binaa snkalp ke kee gayee poojaa safal naheen hotee hai isalie snkalp karen. Haath men til, fool, akṣat miṭhaaii aur fal lekar ‘yathopalabdhapoojanasaamagreebhiah bhagavatyaah sarasvatyaah poojanamahn kariṣye.’ is mntr ko bolate hue haath men rakhee huii saamagree maan sarasvatee ke saamane rakh den. Isake baad gaṇaapati jee kee poojaa karen.

Gaṇaapati poojan
haath men fool lekar gaṇaapati kaa dhyaan karen. Mntr paḍhxen- gajaananambhootagaṇaadisevitn kapitth jamboo falachaarubhakṣaṇaam. Umaasutn shok vinaashakaarakn namaami vighneshvarapaadapnkajam. Haath men akṣat lekar gaṇaapati kaa aavaahanah karen oon gn gaṇaapataye ihaagachchh ih tiṣṭh.. Itanaa kahakar paatr men akṣat chhoden. Arghaa men jal lekar bolen- etaani paadyaadyaachamaneey-snaaneeyn, punaraachamaneeyam oon gn gaṇaapataye namah. Rakt chndan lagaa_enah idam rakt chndanam lepanam oon gn gaṇaapataye namah, isee prakaar shreekhnḍa chndan bolakar shreekhnḍa chndan lagaa_en. Isake pashchaat sindoor chaḍhxaa_en “idn sindooraabharaṇan lepanam oon gn gaṇaapataye namah. Durvaa aur vilbapatr bhee gaṇaesh jee ko chaḍhxaa_en. Gaṇaesh jee ko vastr pahanaa. Idn peet vastrn oon gn gaṇaapataye samarpayaami. Poojan ke baad gaṇaesh jee ko prasaad arpit karenah idn naanaavidhi naivedyaani oon gn gaṇaapataye samarpayaamiah. Miṣṭaan arpit karane ke lie mntrah idn sharkaraa ghrit yukt naivedyn oon gn gaṇaapataye samarpayaamiah. Prasaad arpit karane ke baad aachaman karaayen. Idn aachamanayn oon gn gaṇaapataye namah. Isake baad paan supaaree chaḍhxaayenah idn taambool pugeefal samaayuktn oon gn gaṇaapataye samarpayaamiah. Ab ek fool lekar gaṇaapati par chaḍhxaa_en aur bolenah eṣah puṣpaanjali oon gn gaṇaapataye namah

isee prakaar se navagrahon kee poojaa karen. Gaṇaesh ke sthaan par navagrah kaa naam len. Kalash poojan
ghade yaa loṭe par molee baandhakar kalash ke oopar aam kaa pallav rakhen. Kalash ke andar supaaree, doorvaa, akṣat, mudraa rakhen. Kalash ke gale men molee lapeṭen. Naariyal par vastr lapeṭ kar kalash par rakhen. Haath men akṣat aur puṣp lekar varooṇa devataa kaa kalash men aahvaan karen. O3m ttatvaayaami brahmaṇaa vandamaanastadaashaaste yajamaano havibhiah. Aheḍaamaano varuṇaeh bodhyurushns maan aayuah pramoṣeeah. (asmin kalashe varuṇan saangn saparivaarn saayudh sashaktikamaavaahayaami, o3mbhoorbhuvah svahbho varuṇa ihaagachchh ihatiṣṭh. Sthaapayaami poojayaami॥)

isake baad jis prakaar gaṇaesh jee kee poojaa kee hai usee prakaar varooṇa aur indr devataa kee poojaa karen.

Sarasvatee poojan
sabase pahale maataa sarasvatee kaa dhyaan karen
yaa kundendu tuṣaarahaar dhavalaa yaa shubhravastraavritaa. Yaa veeṇaavaradaṇaḍaamaṇaḍaitakaraa yaa shvetapadmaasanaa .. Yaa brahmaachyutashnkaraprabhritibhirdevaiah sadaa vanditaa. Saa maan paatu sarasvatee bhagavatee niahsheṣajaaḍayaapahaa .. 1.. Shuklaan brahmavichaarasaaraparamaandyaan jagadvyaapaneen . Veeṇaa-pustak-dhaariṇaeemabhayadaan jaaḍayaandhakaarapahaam.. Haste sfaaṭik maalikaan vidadhateen padmaasane snsthitaam . Vande taan parameshvareen bhagavateen buddhipradaan shaaradaam.. 2.. Isake baad sarasvatee devee kee pratiṣṭhaa karen. Haath men akṣat lekar bolen “om bhoorbhuvah svah mahaasarasvatee, ihaagachchh ih tiṣṭh. Is mntr ko bolakar akṣar chhoden. Isake baad jal lekar ‘etaani paadyaadyaachamaneey-snaaneeyn, punaraachamaneeyam.” pratiṣṭhaa ke baad snaan karaa_enah om mandaakinyaa samaaneetaiah, hemaambhoruh-vaasitaiah snaann kuruṣv deveshi, saliln ch sugandhibhiah.. Om shree sarasvatayai namah.. Idn rakt chndanam lepanam se rakt chndan lagaa_en. Idn sindooraabharaṇan se sindoor lagaa_en. ‘om mandaar-paarijaataadyaiah, anekaiah kusumaiah shubhaiah. Poojayaami shive, bhaktayaa, sarasvatayai namo namah.. Om sarasvatayai namah, puṣpaaṇai samarpayaami.’is mntr se puṣp chaḍhxaa_en fir maalaa pahanaa_en. Ab sarasvatee devee ko idn peet vastr samarpayaami kahakar peelaa vastr pahanaa_en.

Naivaidy arpaṇa
poojan ke pashchaat devee ko “idn naanaavidhi naivedyaani oon sarasvatayai samarpayaami” mntr se naivaidy arpit karen. Miṣṭaan arpit karane ke lie mntrah “idn sharkaraa ghrit samaayuktn naivedyn oon sarasvatayai samarpayaami” baalen. Prasaad arpit karane ke baad aachaman karaayen. Idn aachamanayn oon sarasvatayai namah. Isake baad paan supaaree chaḍhxaayenah idn taambool pugeefal samaayuktn oon sarasvatayai samarpayaami. Ab ek fool lekar sarasvatee devee par chaḍhxaa_en aur bolenah eṣah puṣpaanjali oon sarasvatayai namah. Isake baad ek fool lekar usamen chndan aur akṣat lagaakar kitaab kŏpee par rakh den. Poojan ke pashchaat sarasvatee maataa ke naam se havan karen. Isake lie bhoomi ko svachchh karake ek havan kuṇaḍa banaa_en. Aam kee agni prajvalit karen. Havan men sarvapratham ‘oon gn gaṇaapataye namah’ svaahaa mntr se gaṇaesh jee evn ‘oon navagrah namah’ svaahaa mntr se navagrah kaa havan karen, tatpashchaat sarasvatee maataa ke mntr ‘om sarasvatayai namah svahaa’ se 108 baar havan karen. Havan kaa bhabhoot maathe par lagaa_en. Shraddhaapoorvak prasaad grahaṇa karen isake baad sabhee men vitarit karen.

Check Also

द्रौपदी का संदेश

द्रौपदी और श्रीकृष्ण के बीच एक गहरी बातचीत, महाभारत के युद्ध के अनुभवों पर ध्यान देने वाली एक कहानी। शब्दों के प्रभाव को समझते हुए धर्म और...